Ένα από τα πιο διάσημα πειράματα μελέτης της υπακοής στην ψυχολογία διεξήχθη από τον Stanley Milgram (1963) . Ο Stanley Milgram, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Yale, επικεντρώθηκε στο πείραμα του, στη σύγκρουση μεταξύ υπακοής στην εξουσία και της ατομικής συνείδησης. Ο ερευνητής ήθελε να διερευνήσει τις αιτιολογήσεις που προέβαλαν οι δεσμοφύλακες των Στρατοπέδων Συγκέντρωσης της Ναζιστικής Γερμανίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Δίκη της Νυρεμβέργης, ότι η υπακοή τους βασιζόταν αποκλειστικά στην εφαρμογή των διαταγών των ανωτέρων τους.
Τα πειράματα ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1961, ένα χρόνο μετά τη δίκη του Άντολφ Άιχμαν (Adolf Eichmann) στην Ιερουσαλήμ. Ο Μίλγκραμ επινόησε το πείραμα για να απαντήσει στο ερώτημα “Θα μπορούσε να συμβαίνει ότι ο Άιχμαν και οι συνεργοί του στο Ολοκαύτωμα «απλώς εκτελούσαν διαταγές»; (Milgram, 1974).
Ο Milgram επέλεξε τους συμμετέχοντες στο πείραμα από άρρενες που παρουσιάστηκαν ως εθελοντές, «σε μια μελέτη στο Πανεπιστήμιο του Yale». Η διαδικασία ήταν ότι οι συμμετέχοντες, θα χωρίζονταν σε ζεύγη, όπου μετά από κλήρωση κάποιος θα έπαιζε τον ρόλο του «μαθητή» και ο άλλος του «δασκάλου». Η κλήρωση βέβαια ήταν ψευδεπίγραφη, ώστε ο εθελοντής να ήταν πάντα ο “δάσκαλος” και ο “μαθητής” να ήταν συνεργάτης του Μίλγκραμ (που προσποιείτο ότι ήταν και αυτός εθελοντής).
Ο “μαθητής” (μέλος της ομάδας που ονομάζεται Mr. Wallace) κλεινόταν σε ένα δωμάτιο και του εφάρμοζαν ηλεκτρόδια που συνδέονταν με τα χέρια του. Ο “δάσκαλος” και ο ερευνητής ήταν σε ένα διπλανό δωμάτιο που υπήρχε μια ηλεκτρική γεννήτρια και μια σειρά από διακόπτες από 15 Volt ( Ελαφρύ Shock) σε 375 Volt (Κίνδυνος: Σοβαρό Shock) έως 450 Volt (ΘΑΝΑΤΟΣ).
Πείραμα του Μίλγκραμ
Στόχος :
Ο Milgram (1963) εστίασε στην έρευνα του στο πόσο μακριά θα μπορούσαν να πάνε οι άνθρωποι που υπακούν σε διαταγές εάν οι ενέργειες τους βλάπτουν κάποιον άλλον άνθρωπο. Ο Stanley Milgram ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το πόσο εύκολα οι απλοί άνθρωποι θα μπορούσαν να επηρεαστούν ώστε να διαπράττουν φρικαλεότητες, όπως για παράδειγμα, οι Γερμανοί στον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο.
Διαδικασία :
Οι συμμετέχοντες “δάσκαλοι” ήταν 40 άνδρες, ηλικίας μεταξύ 20 και 50, των οποίων η εργασιακή κατάσταση ποίκιλε από ανειδίκευτους εργάτες έως υψηλό επαγγελματικό επίπεδο. Υπήρχε επίσης ένας “πειραματιστής” ντυμένος με μια λευκή φόρμα, που υποδύετο κάποιος ηθοποιός (όχι ο ίδιος ο Milgram).
Ο “μαθητής” (Mr. Wallace) ήταν δεμένος σε μια καρέκλα σε άλλο δωμάτιο και είχε επάνω του ηλεκτρόδια. Στον “μαθητή” ζητήθηκε να μάθει κάποια ζευγάρια λέξεων και ο “δάσκαλος” ονομάτιζε την πρώτη λέξη του ζεύγους, ζητώντας την αντιστοιχία από μια λίστα με τέσσερις πιθανές επιλογές.
Ο “δάσκαλος” είχε την υποχρέωση να εφαρμόσει ένα ηλεκτρικό σοκ κάθε φορά που ο μαθητής έκανε ένα λάθος, αυξάνοντας το επίπεδο του σοκ κάθε φορά. Υπήρχαν 30 διακόπτες στη γεννήτρια από 15 Volt (ελαφρύ σοκ) έως 450 Volt (ΘΑΝΑΤΟΣ).
Ο “μαθητής” έδινε κυρίως λανθασμένες απαντήσεις και για κάθε μια από αυτές ο δάσκαλος του εφάρμοζε ένα ηλεκτρικό σοκ. Όταν ο “δάσκαλος” δίσταζε να συνεχίσει και στρεφόταν προς τον πειραματιστή για καθοδήγηση, του εδίδετο κάποια εντολή μέσα από ένα πρότυπο εντολών:
Εντολή 1 : παρακαλώ να συνεχίσετε.
Εντολή 2: το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε.
Εντολή 3 : Είναι απολύτως απαραίτητο να συνεχίσετε.
Εντολή 4 : δεν έχετε καμία άλλη επιλογή από το να συνεχίσετε.
Αποτελέσματα :
Το 65% (τα δύο τρίτα) των συμμετεχόντων, συνέχισε στο υψηλότερο επίπεδο των 450 Volt. Όλοι οι συμμετέχοντες συνέχισαν έως τα 300 Volt.
Ο Milgram έκανε περισσότερα από ένα πείραμα – συνολικά 18 παραλλαγές της μελέτης του. Το μόνο που έκανε ήταν να μεταβάλει την κατάσταση/συνθήκες, για να δει πώς αυτό θα επηρέαζε την υπακοή.
Συμπέρασμα :
Οι απλοί άνθρωποι είναι πιθανό να ακολουθήσουν τις διαταγές που έδωσε μια μορφή εξουσίας, ακόμη και στον υπέρτατο βαθμό της δολοφονίας ενός αθώου ανθρώπου. Η υπακοή στην εξουσία είναι ριζωμένη σε όλους μας από τον τρόπο με τον οποίο έχουμε μεγαλώσει: «Να τηρείτε ότι σας υποδεικνύουν οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι έχοντες εξουσία, κλπ».
Παράγοντες που επηρεάζουν την υπακοή
Το πείραμα του Μίλγκραμ πραγματοποιήθηκε πολλές φορές με παραλλαγές στην βασική διαδικασία και κατέληξε στον προσδιορισμό των παραγόντων που επηρεάζουν την υπακοή:
| Τοποθεσία | Προσωπική ευθύνη |
|
|
| Νομιμοποίηση των Αρχών | Κατάσταση των Αρχών |
|
|
| Υποστήριξη | Εγγύτητα του προσώπου ή Αρχής κύρους |
|
|
Μεθοδολογικά Ζητήματα
- Οι μελέτες του Μίλγκραμ διεξήχθησαν σε συνθήκες εργαστηρίου και πρέπει να αναρωτηθούμε αν αυτό μας λέει κάτι για τις καταστάσεις της πραγματικής ζωής. Εμείς υπακούμε σε μια σειρά εντολών, σε πραγματικές συνθήκες ζωής, που είναι πολύ πιο διαφορετικές από ότι οι οδηγίες για εφαρμογή ηλεκτροσόκ σε ανύποπτους ανθρώπους και θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε ποιοι παράγοντες λειτουργούν στην καθημερινή υπακοή. Το πείραμα του Milgram θα είναι πιο κατάλληλο για την διερεύνηση του τι συμβαίνει σε ένα στρατιωτικό πλαίσιο.
- Οι συμμετέχοντες στη μελέτη του Μίλγκραμ ήταν όλοι άνδρες. Δεν είναι γνωστό ποια θα ήταν τα ευρήματα για τις γυναίκες
- Στη μελέτη του Μίλγκραμ οι συμμετέχοντες ήταν μια αμφιλεγόμενη επιλογή δείγματος. Οι συμμετέχοντες ανταποκρίθηκαν σε μια πρόσκληση μέσω εφημερίδων. Μπορεί λοιπόν να έχουν μια τυπική “προσωπικότητα εθελοντή” – δεν έχουν όλοι οι αναγνώστες εφημερίδων αυτό το είδος της προσωπικότητας. Τέλος, είναι πιθανόν, όλοι να είχαν οικονομικά προβλήματα, ώστε να ήταν πρόθυμοι να συμμετέχουν για μερικές ώρες σε ένα πείραμα, για ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό.
Ηθικά Ζητήματα
- Οι συμμετέχοντες πραγματικά πίστευαν ότι οι “μαθητές” ήταν πραγματικά πρόσωπα και επίσης εθελοντές και δεν γνώριζαν ότι ήταν μέλη της ερευνητικής ομάδας του Milgram.
- Προστασία των συμμετεχόντων – Οι συμμετέχοντες εκτέθηκαν σε εξαιρετικά στρεσογόνες καταστάσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ψυχολογική βλάβη.
- Ωστόσο, ο Milgram παρακολούθησε κλινικά τους συμμετέχοντες μετά το πείραμα και για ένα χρονικό διάστημα ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν διαταράχθηκε η ψυχική τους υγεία.
Παρακολουθήστε τα βίντεο (ελληνικοί υπότιτλοι):
Το Πείραμα Υπακοής Μίλγκραμ και η χειραγώγηση των ανθρώπων – video Dailymotion
