Υπάρχει η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι οι δημιουργικοί άνθρωποι είναι πιο πιθανό να είναι ψυχικά άρρωστοι από ό,τι οι μη δημιουργικοί. Είναι επίσης πιο πιθανό σύμφωνα με αυτές τις πεποιθήσεις οι καλλιτέχνες και οι συγγραφείς να είναι πιο συχνά αλκοολικοί, να υποφέρουν από Κλινική κατάθλιψη και να είναι πιο επιρρεπείς στην Αυτοκτονία.
Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να σκεφτούν τουλάχιστον ένα όνομα ενός διάσημου καλλιτέχνη ή συγγραφέα που αυτοκτόνησε (Hemingway, Plath) ή έκανε κάτι εξωφρενικά εκκεντρικό (ο Van Gogh κόβοντας το αυτί του). Στο Hollywood φαίνεται να πιστεύουν ότι υπάρχει κάποια σύνδεση. Ταινίες όπως το «A Beautiful Mind» (2001) και το «Shine» (1996) δείχνουν μια συσχέτιση μεταξύ της Διανόησης και της Καλλιτεχνικότητας, με τις ψυχικές ασθένειες.
Διάσημες προσωπικότητες:
Ο James Joyce είχε μια κόρη με σχιζοφρένεια και είχε πολλά σχιζότυπα χαρακτηριστικά. Ο Albert Einstein είχε ένα γιο με σχιζοφρένεια και ήταν επίσης ο ίδιος σχιζότυπος και εκκεντρικός. Ο Bertrand Russell είχε πολλά μέλη της οικογένειας του με σχιζοφρένεια ή ψύχωση. Ο Winston Churchill, ο Vincent van Gogh και ο Edgar Allan Poe πιστεύεται ότι είχαν διπολική διαταραχή.
Το μυθιστόρημα της Joanne Greenberg «Ποτέ δεν σας υποσχέθηκα έναν κήπο με τριανταφυλλιές» – I Never Promised You A Rose Garden (1964), είναι ένα αυτοβιογραφικό κείμενο της εφηβείας της στο Chestnut Lodge, σε συνεργασία με την Δρ Frieda Fromm-Reichmann. Εκείνη την εποχή, είχε διαγνωστεί με σχιζοφρένεια, αν και δύο ψυχίατροι που εξέτασαν το αυτοβιογραφικό της βιβλίο το 1981 κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν ήταν σχιζοφρενής, αλλά είχε βαριά κατάθλιψη και διαταραχή σωματοποίησης. Η αφήγηση θέτει συνεχώς το δίλλημα του πρωταγωνιστή μεταξύ ψυχικής ασθένειας και καλλιτεχνικής ικανότητας.
Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει κάποια συσχέτιση μεταξύ των δημιουργικών – καλλιτεχνικών επαγγελμάτων και των ψυχικών νόσων, συμπεριλαμβανομένων της διπολικής διαταραχής και της σχιζοφρένειας.
Η συσχέτιση μεταξύ της διπολικής διαταραχής και της δημιουργικότητας εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη λογοτεχνία το 1970, αλλά η ιδέα ενός συνδέσμου μεταξύ της «τρέλας» και «ιδιοφυΐας» είναι πολύ παλαιότερη και χρονολογείται τουλάχιστον από την εποχή του Αριστοτέλη. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η δημιουργικότητα προήλθε από τους θεούς, και ιδίως από τις Μούσες, τις μυθικές προσωποποιήσεις των τεχνών και των επιστημών, που ήταν εννέα θυγατέρες του Δία. Η ιδέα ενός πλήρους έργου τέχνης που αναδύεται χωρίς συνειδητή σκέψη ή προσπάθεια ενισχύθηκε σαν άποψη στην Ρομαντική εποχή.
Έχει επίσης προταθεί ότι υπάρχει μια ιδιαίτερη συσχέτιση μεταξύ της δημιουργικότητας και της διπολικής διαταραχής, ενώ η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή φαίνεται να είναι πολύ πιο συχνή μεταξύ των θεατρικών συγγραφέων, μυθιστοριογράφων, βιογράφων, και καλλιτεχνών. Τα ψυχωτικά άτομα πάλι, ερμηνεύουν τον κόσμο με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο αντιλαμβανόμενοι πράγματα που οι άλλοι δεν μπορούν.
Θετική διάθεση, ψυχική ασθένεια και Δημιουργικότητα
Η έρευνα αποκαλύπτει ότι οι άνθρωποι είναι πιο δημιουργικοί όταν είναι σε μια θετική διάθεση και ότι οι ψυχικές ασθένειες όπως η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια μπορούν πραγματικά να μειώσουν τη δημιουργικότητα.
Οι άνθρωποι που έχουν εργαστεί στον τομέα της Τέχνης, είχαν συχνά προβλήματα με τη φτώχεια, τις διώξεις, την κοινωνική αποξένωση, ψυχολογικά τραύματα, κατάχρηση ουσιών, υψηλή πίεση στο περιβάλλον τους και άλλους τέτοιους παράγοντες που συνδέονται με την ανάπτυξη και ίσως προκαλούν ψυχική ασθένεια. Είναι επομένως πιθανό ότι, όταν η δημιουργικότητα η ίδια συνδέεται με θετικές διαθέσεις, την ευτυχία και την ψυχική υγεία, η επιδίωξη μιας σταδιοδρομίας στον χώρο της τέχνης μπορεί να φέρει προβλήματα με το άγχος και το (αρχικά συνήθως χαμηλό) εισόδημα. Άλλοι παράγοντες, όπως το στερεότυπο του “Τρελού καλλιτέχνη” μπορούν να τροφοδοτήσουν τις πεποιθήσεις και προσδοκίες σχετικά με το πώς ένας καλλιτέχνης πρέπει να άγεται και να φέρεται, καθιστώντας τον καλλιτεχνικό τομέα πιο ελκυστικό για τα άτομα με προϋπάρχουσα ψυχική ασθένεια ή επιρρέπεια προς ψυχοπαθολογία.
Μια μελέτη από τον ψυχολόγο J. Philippe Rushton βρήκε ότι η Δημιουργικότητα συσχετίζεται με την ευφυΐα και την ψυχωτική προδιάθεση. Μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι η Δημιουργικότητα είναι μεγαλύτερη σε σχιζότυπους παρά σε σχιζοφρενείς. Η προέλευση της αποκλίνουσας σκέψης συνδέθηκε με ενεργοποίηση του προμετωπιαίου φλοιού, στα σχιζότυπα άτομα.
Τρεις πρόσφατες μελέτες από τον Mark Batey και Adrian Furnham έχουν καταδείξει τις σχέσεις μεταξύ σχιζότυπης και υπομανιακής προσωπικότητας με την Δημιουργικότητα.
Ο Kay Redfield Jamison συνοψίζει μελέτες των διαταραχών της διάθεσης σε ένα πλήθος συγγραφέων, ποιητών και καλλιτεχνών. Εντοπίζει τις διαταραχές της διάθεσης σε διάσημους συγγραφείς και καλλιτέχνες όπως ο Ernest Hemingway (ο οποίος αυτοκτόνησε μετά από θεραπεία ηλεκτροσπασμοθεραπείας), η Βιρτζίνια Γουλφ (η οποία πνίγηκε, πάσχουσα από καταθλιπτικό επεισόδιο), ο συνθέτης Robert Schumann (ο οποίος πέθανε σε ψυχιατρικό ίδρυμα), ενώ εντοπίζει ψυχοπαθολογία ακόμη και στον περίφημο εικαστικό Michelangelo .
Η δημιουργικότητα και η διπολική διαταραχή
Υπάρχει μια σειρά από κλινικούς τύπους της διπολικής διαταραχής. Τα άτομα με διπολική διαταραχή βιώνουν σοβαρά επεισόδια μανίας και 
κατάθλιψης με περιόδους φυσιολογικού συναισθήματος μεταξύ των επεισοδίων. Κατά την διάρκεια των μανιακών επεισοδίων, τα άτομα αδυνατούν να οργανώσουν τις ιδέες και σκέψεις που τους κατακλύζουν. Οι ταχύτατη εναλλαγή σκέψεων και η υπερδραστηριότητα μπορεί να μετατραπεί σε τέχνη οποιασδήποτε μορφής. Πολλοί άνθρωποι με διπολική διαταραχή μπορεί να αισθάνονται έντονα συναισθήματα, τόσο κατά τις φάσεις της κατάθλιψης όσο και της μανίας, που θα μπορούσαν ενδεχομένως να βοηθούν περιστασιακά στη δημιουργικότητα. Επειδή η μανία μειώνει την κοινωνική αναστολή, οι καλλιτέχνες είναι συχνά τολμηροί.
Κατά συνέπεια των ως άνω, οι δημιουργοί παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά που συχνά συνδέονται με την ψυχική ασθένεια. Η συχνότητα και η ένταση αυτών των συμπτωμάτων φαίνεται να ποικίλλει ανάλογα με το μέγεθος και τον τομέα των δημιουργικών επιτευγμάτων. Ταυτόχρονα, αυτά τα συμπτώματα δεν είναι ισοδύναμα με την πλήρη ανάπτυξη ψυχοπαθολογίας ενός κλινικού μανιακού επεισοδίου το οποίο, εξ ορισμού, συνεπάγεται σημαντική έκπτωση λειτουργικότητας.
«Μεταθανάτια διάγνωση»
Σε μερικούς καλλιτέχνες βρέθηκε μεταθανάτια ότι έπασχαν από διπολική ή μονοπολική διαταραχή με βάση τις βιογραφίες, επιστολές, αλληλογραφία ή άλλο ανέκδοτο υλικό. Σύμφωνα την Kay Redfield Jamison ειδικά η διπολική διαταραχή, αλλά και λοιπές συναισθηματικές διαταραχές, μπορεί να βρεθεί σε ένα δυσανάλογο αριθμό ατόμων σε καλλιτεχνικά επαγγέλματα όπως οι ηθοποιοί, καλλιτέχνες, κωμικοί, μουσικοί, συγγραφείς και ποιητές .
Σύγχρονες απόψεις
Το 2012 στο βιβλίο «Ταλαιπωρημένοι Καλλιτέχνες» (The Myth of the Tortured Artist — and Why It’s Not a Myth) του αμερικανού δημοσιογράφου Christopher Zara, καταδεικνύεται η δύσκολη ζωή, οι απογοητεύσεις και η ταλαιπωρία πολλών καλλιτεχνών. Καλλιτέχνες όπως οι Charles Schulz, Charlie Parker, Lenny Bruce, Michelangelo, Madonna, Andy Warhol, Amy Winehouse, και δεκάδες άλλοι, αναλύονται ως προς τα προσωπικά τους βιώματα και των δυσκολιών που αντιμετώπισαν στην ζωή τους μέχρι να καταξιωθούν (όσοι μπόρεσαν εν ζωή). Σε κάθε περίπτωση, ο συγγραφέας επιχειρεί να κάνει μια σύνδεση μεταξύ της τέχνης και της προσωπικής ταλαιπωρίας του καλλιτέχνη.
Ο αντίλογος
Από τις πλέον γνωστές μελέτες, που περιλαμβάνει περισσότερους από ένα εκατομμύριο ανθρώπους, που έγινε από Σουηδούς ερευνητές στο Karolinska Institute, ανέφερε μια σειρά από συσχετίσεις μεταξύ των δημιουργικών – καλλιτεχνικών επαγγελμάτων και των ψυχικών ασθενειών. Οι συγγραφείς είχαν υψηλότερο κίνδυνο άγχους και διπολικών διαταραχών, σχιζοφρένειας, μονοπολικής κατάθλιψης και κατάχρησης ουσιών και καταδείχθησαν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες από το γενικό πληθυσμό για αυτοκτονικότητα. Οι χορευτές και οι φωτογράφοι είχαν επίσης περισσότερες πιθανότητες να έχουν διπολική διαταραχή. Ωστόσο, ως ομάδα, αυτά τα δημιουργικά – καλλιτεχνικά επαγγέλματα δεν είχαν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές από τους άλλους ανθρώπους, αν και ήταν πιο πιθανό να έχουν κάποιο στενό συγγενή με μια διαταραχή. Η δύναμη της μελέτης Kyaga είναι ότι είχε πρόσβαση σε τεράστιες βάσεις δεδομένων των διαγνώσεων, που παρέχονται από το σουηδικό εθνικό σύστημα υγείας μεταξύ του 1973 και του 2003, όμως, η αδυναμία της μελέτης είναι ότι οι ερευνητές δεν είχαν κανένα τρόπο για να μετρηθεί η δημιουργικότητα αυτών των ανθρώπων που χρησιμοποίησαν ως δείγμα. Έτσι, ως υποκατάστατο για τη δημιουργικότητα, η ομάδα χρησιμοποίησε τα δεδομένα των επαγγελματικών πληροφοριών που παρέχονται επίσης από τη σουηδική κυβέρνηση, σύμφωνα με τα επίσημα ερωτηματολόγια απογραφών το 1960, 1970, 1980, και 1990.
Υπάρχουν τέσσερις μεγάλες παλαιότερες μελέτες που είναι παρόμοιες με τη μελέτη Kyaga. Καμία από τις μελέτες αυτές δεν διαπίστωσαν αυξημένο βαθμό της ψυχικής ασθένειας σε δημιουργικούς ανθρώπους:
Το 1904, ο Βρετανός ψυχολόγος Havelock Ellis μελέτησε 1.030 επιφανή άτομα και διαπίστωσε ότι η συχνότητα εμφάνισης της ψυχικής ασθένειας ήταν ουσιαστικά η ίδια όπως και στο γενικό πληθυσμό. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε καμία σχέση μεταξύ ιδιοφυΐας και της ψυχικής ασθένειας. Το 1947, ο WG Bowerman βρήκε μόνο ένα 2% συχνότητα εμφάνισης ψυχικών διαταραχών μεταξύ των ιδιοφυιών επιστημόνων και καλλιτεχνών.
Ο Αυστριακός ψυχίατρος Adele Juda ανάλωσε 16 χρόνια στην ανάλυση 19.000 Γερμανών καλλιτεχνών και επιστημόνων που εργάστηκαν μεταξύ 1650 και 1900. Η συχνότητα εμφάνισης της ψυχικής ασθένειας ήταν οριακά υψηλότερη από ό,τι στο γενικό πληθυσμό και καταλήγει: «Δεν υπάρχει συγκεκριμένη σχέση μεταξύ υψηλότερου βαθμού ευφυΐας και των ψυχικών διαταραχών».
Στα ίδια ευρήματα καταλήγουν το 1962, οι Mildred και Victor Goertzel με μια μελέτη 400 επιφανών καλλιτεχνών και ανθρώπων του πνεύματος και επιστήμης και βρήκαν ένα ποσοστό κάτω από 2% για την επικράτηση σε ψυχικές ασθένειες. Η μελέτη τους αναδημοσιεύθηκε το 2004. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι οι γονείς, τα αδέλφια και οι αδελφές των 400 του δείγματος είχαν χαμηλότερο από τον μέσο όρο κριτηρίων ψυχικής ασθένειας.
Το 1994, ακολούθησε μια μελέτη από 291 βιογραφίες διάσημων ανδρών. Καμία από αυτές τις ιδιοφυΐες δεν πληρούσαν τα κριτήρια του DSM-III για ψυχιατρική διάγνωση (το αμερικάνικο διαγνωστικό σύστημα ψυχικών νόσων – σήμερα υπάρχει η V αναθεώρηση).
Παρά τις πολλές μελέτες που δεν διαπίστωσαν καμία σχέση μεταξύ της δημιουργικότητας και ψυχικών ασθενειών, τις τελευταίες δεκαετίες οι ερευνητές συνέχισαν να ερευνούν για στοιχεία που να υποστηρίζουν τη δυτική πολιτισμική πεποίθηση ότι η ψυχική ασθένεια συνδέεται με τη δημιουργικότητα. (οι περισσότεροι από τους μη-δυτικούς πολιτισμούς δεν συμμερίζονται αυτή την πεποίθηση) Αυτές οι πιο πρόσφατες μελέτες, όταν είναι καλά σχεδιασμένες, καταλήγουν με συνέπεια στην ίδια διαπίστωση: Δεν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ της δημιουργικότητας και της ψυχικής ασθένειας. Αντίθετα μάλιστα, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Robert Epstein, PhD, η δημιουργικότητα μπορεί να παρεμποδίζεται από το άγχος.
Τα Κοινωνικά Στερεότυπα.
Δεν είναι αμελητέο να αναφέρουμε ότι εκτός από τα στερεότυπα του «τρελού καλλιτέχνη, επιστήμονα ή διανοητή», η ίδια η Κοινωνία θα αναζητήσει και θα αναγνωρίσει πολύ πιο εύκολα αποκλίνουσες συμπεριφορές σε γνωστά και διάσημα πρόσωπα, ενώ δεν θα τα εντοπίσει στην καθημερινότητα και στους χιλιάδες άλλους που συναναστρεφόμαστε. Τα στερεότυπα αυτά ενισχύονται επίσης από το star system, που προάγει την εικόνα του ιδιότροπου, εκκεντρικού καλλιτέχνη και επιστήμονα, ως μέρος μιας εικόνας με σαφή «εμπορικά» στοιχεία. Η αναγκαστική πολλές φορές συμμετοχή των ίδιων των καλλιτεχνών στον ρόλο που καλούνται να υιοθετήσουν, θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να πυροδοτήσει ψυχοπαθολογικά στοιχεία, τα οποία σε άλλες περιπτώσεις θα μπορούσαν να ελέγχονται επαρκώς από τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Η αναγκαστική αυτή «απελευθέρωση» των στοιχείων της προσωπικότητας του, εκτός από Τέχνη θα μπορούσε να παράξει επίσης ψυχοπαθολογία.
Υ.Γ. Εκτός από την αυτοπροσωπογραφία του Van Gogh, οι υπόλοιπες δημιουργίες είναι του έλληνα ζωγράφου Τάσου Αλαμάνου (http://tassosalamanos.com/)
