Ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ψυχική υγεία του πληθυσμού

Ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ψυχική υγεία του πληθυσμού

… χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος: ανάγκη επαναπροσδιορισμού σε παγκόσμιο επίπεδο

Κωνσταντίνος Νικ. Συρίγος

Οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (ΧΧΜΕ) συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού και ιστορικά λαμβάνουν ένα μικρό μόνο μέρος των παγκόσμιων πόρων για την ψυχική υγεία.

Διαχρονικά γίνονται μελέτες για το επίπεδο της ψυχικής υγείας των πληθυσμών ανά τον κόσμο αλλά ιδιαίτερα τώρα η προσπάθεια αυτή εντάθηκε καθώς η πανδημία του SΑRS-CoV-2 εξαπλώθηκε ραγδαία σε πολλές από αυτές τις χώρες έχοντας σοβαρό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των πολιτών τους.

Σημαντικοί παράγοντες κινδύνου θνησιμότητας από την λοίμωξη COVID-19, όπως ο  διαβήτης, οι καρδιακές παθήσεις και διάφορες συννοσηρότητες, είναι όλο και πιο συχνές στις χώρες με χαμηλό ή μεσαίο εισόδημα, ειδικά μεταξύ ατόμων με χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο. Παρά την χαμηλότερη μέση ηλικία των πληθυσμών σε αυτές τις χώρες σε σύγκριση με αυτές με υψηλό εισόδημα, ο υψηλός επιπολασμός τέτοιων νοσημάτων και την συννοσηρότητας αλλά και τα χαμηλά επίπεδα πρόσβασης σε καθολική κάλυψη υγείας, σχηματίζουν μια ανησυχητική εικόνα όσον αφορά τη δυνατότητα απώλειας ζωών από την πανδημία.

Πρόσφατα δημοσιεύθηκε στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό THE LANCET Psychiatry, μία πολύ ενδιαφέρουσα ανασκόπηση, η οποία εξετάζει τις επιπτώσεις της ψυχικής υγείας της πανδημίας COVID-19 στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (ΧΧΜΕ).

Οι ιατροί της Γ’ Πανεπιστημιακής Παθολογικής κλινικής του Νοσοκομείου «Η ΣΩΤΗΡΙΑ», ενός από τα νοσοκομεία που δέχεται το μεγαλύτερο όγκο ασθενών της πανδημίας και ξεκίνησε τους εμβολιασμούς στην Ελλάδα, με επιβλέποντα τον Καθηγητή κο Συρίγο Κωνσταντίνο, καταγράφουν τα πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα αυτής της μελέτης.

https://doi.org/10.1016/S2215-0366(21)00025-0

Σε αυτήν την ανασκόπηση, εξετάζονται οι παγκόσμιες επιπτώσεις της πανδημίας ψυχικής υγείας από την πανδημία της COVID-19 σε τέσσερα επίπεδα: α)ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ψυχική υγεία, β)οι απαντήσεις σε αυτές τις ανάγκες από τις διάφορες χώρες, γ) η ευκαιρία που προσφέρει η πανδημία για να επανασχεδιαστεί η παγκόσμια ψυχική υγεία και δ)ένα μελλοντικό όραμα για την ανάπτυξη αποτελεσματικών συστημάτων ψυχικής υγείας. Αν και οι ανησυχίες ξεκινούν με έμφαση στις ΧΧΜΕ, η πανδημία έχει δείξει τη βαθιά αλληλοσυνδεόμενη φύση της παγκόσμιας υγείας και τις ευκαιρίες για συγκέντρωση εμπειρίας και γνώσης για την αναμόρφωση της ψυχικής υγείας σε όλες τις χώρες.

Η πανδημία COVID-19 ανέδειξε εμφατικά το ήδη μεγάλο κενό θεραπείας στην ψυχική υγεία μεταξύ των ΧΧΜΕ και απειλεί να το διευρύνει. Οι νέες απαιτήσεις για φροντίδα ψυχικής υγείας σε αυτές τις χώρες τέμνονται με εύθραυστα συστήματα υγείας, περιορισμένους πόρους και ικανότητα εργατικού δυναμικού, κοινωνική αναταραχή και βία ως απάντηση στις στρατηγικές περιορισμού της COVID-19, ενώ συνολικά η πρόσβαση σε παρεμβάσεις είναι προβληματική. Μπορεί να υποτεθεί ότι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ψυχική υγεία θα είναι ιδιαίτερα σοβαρές στις περιοχές με χαμηλότερους πόρους και τις πιο φτωχές περιοχές του πλανήτη, όπου ουσιαστικά δεν υπήρχε πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας ούτε και πριν από την πανδημία.

Άμεσες επιπτώσεις

Υπάρχουν αναφορές που τεκμηριώνουν πρωτίστως την αύξηση των συμπτωμάτων ψυχικής δυσφορίας, η οποία μπορεί να αντικατοπτρίζει μια κανονιστική απάντηση στην αβεβαιότητα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πληθυσμοί. Για παράδειγμα, οι αναφορές έχουν τεκμηριώσει αυξημένο επιπολασμό ψυχολογικής δυσφορίας μεταξύ του προσωπικού υγειονομικής περίθαλψης, που σχετίζονται με το στίγμα και τον φόβο της νόσου. Αυτή η θεωρία είναι σύμφωνη με τις λίγες μελέτες σχετικά με τον επιπολασμό των ψυχικών διαταραχών που έχουν εντοπιστεί. Για παράδειγμα, μια εθνική διαδικτυακή μελέτη περισσότερων από 10.000 ατόμων στο Μπαγκλαντές ανέφερε 33% επικράτηση κατάθλιψης και 5% επικράτηση αυτοκτονικού ιδεασμού.

Σε ΧΧΜΕ παγκοσμίως, η δυσφορία σε ολόκληρο τον πληθυσμό μπορεί να αποδοθεί σε συνεχιζόμενες αβεβαιότητες σχετικά με την εξάπλωση της νόσου, την αποτελεσματικότητα των στρατηγικών περιορισμού καθώς και στο άγχος σχετικά με το πότε και πώς η καθημερινή ζωή θα επιστρέψει σε κάποια κανονικότητα. Τα μέτρα περιορισμού και οι σχετικές αποφάσεις της πολιτικής του εγκλεισμού και της απομόνωσης είχαν πρωτοφανή αποτελέσματα στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα σε χώρες όπου η συντριπτική πλειονότητα των ατόμων απασχολούνται στην άτυπη αγορά εργασίας και όπου οι απειλές για την επιβίωσή τους οδηγούν ήδη σε αντίσταση του κοινού και, μερικές φορές, σε βία.

Η πανδημία αποκαλύπτει επίσης το γεγονός ότι συγκεκριμένες ευάλωτες ομάδες, όπως κρατούμενοι, οι ασθενείς σε ψυχιατρικά νοσοκομεία ή δομές κοινωνικής μέριμνας, τα άτομα με αναπηρία, γυναίκες που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία ή κακοποίηση, ενδέχεται να διατρέχουν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο ψυχολογικής δυσφορίας, επειδή η προϋπάρχουσα αδυναμία προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιδεινώνεται και αναπτύσσονται περαιτέρω επιπτώσεις στην ψυχική υγεία που σχετίζονται με την COVID-19.

Οι πληθυσμοί ηλικιωμένων έχουν επηρεαστεί σοβαρά από την πανδημία COVID-19 όσον αφορά τη σοβαρότητα της ασθένειας και τη θνησιμότητα. Είναι επίσης πιο πιθανό να υποστούν και ψυχολογικές επιπτώσεις λόγω απομόνωσης, η οποία περιπλέκεται από προϋπάρχοντα προβλήματα σωματικής υγείας και μειωμένη πρόσβαση στην περίθαλψη.

Επιπλέον, η κοινωνική απομόνωση και εκτροπή όλων των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης προς την COVID 19, επηρεάζουν άτομα που ζουν με σοβαρές ψυχικές ασθένειες, για τους οποίους παρεμποδίστηκε η πρόσβαση σε φροντίδα ψυχικής υγείας, με αποτέλεσμα να είναι πιθανό να οδηγήσει σε επανεμφάνιση ή επιδείνωση των διαταραχών αυτής της ομάδας.

Μια άλλη ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα είναι οι εργαζόμενοι στην πρώτη γραμμή, στον τομέα της υγείας που εργάζονται για να περιορίσουν την πανδημία. Οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν τον ανεπαρκή προσωπικό εξοπλισμό προστασίας, ο στιγματισμός και οι διακρίσεις λόγω του επαγγέλματος, προσωπικοί φόβοι για μόλυνση των ίδιων, των οικογενειών και των αγαπημένων τους, απομόνωση από μέλη της οικογένειας κλπ. Οι ψυχικές επιπτώσεις της πανδημίας στην υγεία των εργαζομένων στην υγεία έχουν επίσης εκδηλωθεί ως εμπειρίες τραύματος και σύγχυσης, ειδικά στο πλαίσιο της έλλειψης σαφήνειας για τον τρόπο αποτελεσματικής αντιμετώπισης ασθενών με COVID-19.

Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις

Χωρίς μαζική παγκόσμια δράση, η πανδημία COVID-19 αναμένεται να έχει παγκόσμια αρνητικές επιπτώσεις στους οικονομικούς και άλλους κοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες της υγείας μακροπρόθεσμα. Οι συνθήκες ψυχικής υγείας που επηρεάζονται από αρνητικούς κοινωνικούς παράγοντες περιλαμβάνουν το άγχος, τις διαταραχές διάθεσης και τις διαταραχές που σχετίζονται με μετατραυματικό στρες, σύμφωνα με τη μελέτη του Global Burden of Disease. Παγκοσμίως οι αυτοκτονίες αυξάνονται ως αποτέλεσμα της αυξημένης έκθεσης σε παράγοντες κινδύνου, όπως οικονομικό άγχος, εργασιακή ανασφάλεια και ανεργία, κοινωνική απομόνωση, μειωμένη πρόσβαση στην υποστήριξη της κοινότητας, εμπόδια στη θεραπεία ψυχικής υγείας και επιδείνωση των προβλημάτων σωματικής υγείας, ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων ενηλίκων.

Το παρατεταμένο κλείσιμο των σχολείων είναι πιθανόν επίσης να έχει σοβαρή επίδραση στην ψυχική υγεία των παιδιών, των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων παγκοσμίως.

Η ανταπόκριση στις ανάγκες ψυχικής υγείας

Η πανδημία της COVID-19 εξελίσσεται ακόμη σε πολλές χώρες με αποτέλεσμα να υπάρχουν λίγα στοιχεία για τον αντίκτυπο των προγραμμάτων ψυχικής υγείας, τα περισσότερα εκ των οποίων εφαρμόζονται υπό πραγματικές συνθήκες έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία χωρίς πόρους ενώ υπήρξε ανεπαρκής χρόνος από την έναρξη της πανδημίας για την ολοκλήρωση και τη δημοσίευση ολοκληρωμένων αξιολογήσεων. Οι πρωτοβουλίες κυβερνήσεων στις ΧΧΜΕ να αναπτύξουν προγράμματα ψυχικής υγείας εντός πανδημίας δεν μπορούν να αξιολογηθούν για την αποτελεσματικότητα τους. Κοιτώντας προς το μέλλον όμως, θα είναι σημαντικό να υπάρξουν αξιολογήσεις στις διαδικασίες εφαρμογής των προγραμμάτων αυτών και τα αποτελέσματά τους, για να προετοιμαστεί η ανταπόκριση της ψυχικής υγείας σε μελλοντικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Οικοδομώντας ένα καλύτερο σύστημα ψυχικής υγείας

Η πανδημία COVID-19 έχει επηρεάσει την ψυχική υγεία σε όλα τα πλαίσια και έχει επισημάνει τις αδυναμίες των συστημάτων ψυχικής υγείας παγκοσμίως. Αναδείχθηκαν ξεκάθαρα οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία όχι μόνο σε άτομα με υπάρχουσες ανάγκες ψυχικής υγείας, αλλά και σε πληθυσμούς που λόγω των πολιτικών περιορισμού της εξάπλωσής της, επηρέασαν δυσανάλογα ευάλωτες και ήδη μειονεκτούσες ομάδες. Είναι ζωτικής σημασίας να αναγνωρίσουμε αυτές τις επιδράσεις ως μια ιστορική ευκαιρία για να επαναπροσδιορίσουμε τα συστήματα ψυχικής υγείας, βασιζόμενοι στην τεράστιο κλινική εμπειρία, και την εφαρμογή της επιστήμης της δημόσιας υγείας, με την ενεργό συμμετοχή όλων των σχετικών ενδιαφερομένων, ιδιαίτερα των ατόμων με εμπειρία.

Τόσο η παρούσα πανδημία όσο και η πιθανότητα μελλοντικών πανδημιών υπογραμμίζουν τη σημασία ανάπτυξης ανθεκτικών συστημάτων ψυχικής υγείας. Παρόλο που οι αυξημένες παγκόσμιες και εθνικές επενδύσεις στην ψυχική υγεία αποτελούσαν μεγάλη ανάγκη ακόμη και πριν από την πανδημία COVID-19, υπάρχει η απειλή ότι η εστίαση στην πανδημία θα καθυστερήσει περαιτέρω την πρόοδο στην ψυχική υγεία. Πρέπει να συνεργαστούν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη για να διασφαλιστεί ότι κινητοποιούνται πόροι για την ενίσχυση των συστημάτων ψυχικής υγείας και ότι αυτές οι επενδύσεις χρησιμοποιούνται με αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο και καλύπτουν όλο το φάσμα των αναγκών, από την προώθηση, την προστασία και την πρόληψη έως τη θεραπεία, φροντίδα και ανάρρωση.

Συμπερασματικά

Η πανδημία COVID-19 έχει διαταράξει κάθε πτυχή της ζωής σε όλες τις χώρες σχεδόν ταυτόχρονα και, από αυτή την άποψη, αντιπροσωπεύει ένα παγκόσμιο φαινόμενο σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο στην ανθρώπινη ιστορία. Αναδυόμενα στοιχεία δείχνουν ότι οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία θα είναι μεγάλες, μακροχρόνιες και μεγαλύτερες σε περιβάλλοντα με λιγότερους πόρους και σε μειονεκτούντες πληθυσμούς. Εάν δεν αντιμετωπιστούν δυναμικά και επειγόντως, αυτές οι επιπτώσεις θα οδηγήσουν σε τεράστια ανθρώπινα δεινά, πρόωρη θνησιμότητα και κοινωνική καταστροφή και θα επιβραδύνουν την οικονομική ανάκαμψη. Παρόλο που υπήρχε ήδη μια τεράστια κρίση σχετικά με την ψυχική υγεία πριν από την πανδημία, η COVID-19 αποτελεί μια ιστορική ευκαιρία για όλες τις χώρες και τους παγκόσμιους οργανισμούς να επανεξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο η ανθρώπινη κοινωνία οργανώνεται για να ανακάμψει από αυτές τις επιπτώσεις.

Δεν αρκεί η επένδυση στην οικοδόμηση συστημάτων ψυχικής υγείας τώρα, αλλά πρέπει επίσης να διασφαλίσουμε ότι αυτές οι επενδύσεις ανταποκρίνονται στην ποικιλία των χαρακτηριστικών της ψυχική ασθένειας, πέρα από τη στενή βιοϊατρική εστίαση σε γιατρούς, διαγνώσεις και φάρμακα που έχουν κυριαρχήσει στις πολιτικές ψυχικής υγείας παγκοσμίως.

Μια ισορροπημένη προσέγγιση που να αντιμετωπίζει τους κοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες της ψυχικής υγείας και τις ατομικές κλινικές ανάγκες για άτομα με διαταραχές ψυχικής υγείας είναι το ζητούμενο. Οι παρεμβάσεις ψυχικής υγείας που δεν λαμβάνουν υπόψη τους κοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες της ψυχικής υγείας, ειδικά αυτούς που επιδεινώνονται από την πανδημία, δεν θα επιτύχουν τις επιδιώξεις τους.

Με μια τέτοια ισορροπημένη προσέγγιση, δεν θα επαναπροσδιοριστεί μόνο η φροντίδα ψυχικής υγείας σε ΧΧΜΕ, αλλά να αναδιαμορφωθεί η ψυχική υγεία ως κοινή και κατά προτεραιότητα φιλοδοξία σε όλες τις χώρες του κόσμου.

Ψυχική υγεία την χρονιά του covid-19

Ψυχική υγεία την χρονιά του covid-19

​Δημήτρης Πλουμπίδης, Ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής EKΠΑ

Ξεκινάμε από το τέλος του πρώτου χρόνου της πανδημίας, δηλαδή από τον Μάιο 2021 με την χαλάρωση πρώτα, την ουσιαστική κατάργηση στη συνέχεια των περιοριστικών μέτρων για την αντιμετώπιση τoυ κορονοϊού , με εξαίρεση κάποιους περιορισμούς στη συνάθροιση σε εσωτερικούς χώρους . Σημειώνουμε αυτό το τελευταίο δίμηνο σε ότι αφορά την ψυχική επιβάρυνση ,καθώς όλοι οι ψυχίατροι και ψυχολόγοι που γνωρίζω με έκπληξη είδαν τόσο πολλούς ανθρώπους να αναζητούν τις υπηρεσίες τους για προβλήματα που αφορούν κυρίως το άγχος και την κατάθλιψη.

Κατά κάποιο τρόπο αναμενόμενη εξέλιξη;

Η απομόνωση των ανθρώπων όλους αυτούς τους μήνες, ο φόβος του θανάτου, η οικονομική ανασφάλεια για πάρα πολλούς είχε συσσωρεύσει εντάσεις. Το άνοιγμα των δραστηριοτήτων ενώ όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχει ενεργός ο κίνδυνος από τον covid-19 αύξησε το άγχος. Κάποιοι άρχισαν να κυκλοφορούν με την αίσθηση ότι κάνουν κάτι το επικίνδυνο, ενώ άλλοι συνεχίζουν σαν να βρίσκονται σε μια «σαν» κανονική πραγματικότητα. Η συνέχεια θα εξαρτηθεί από την ένταση ενός 4ου κύματος πού την πιστεύουμε μικρότερη, αλλά και από τις μεταλλάξεις του κορονοϊού.

Πλοία, τρένα λεωφορεία μόνο με στοιχειώδη μέτρα προστασίας και συνωστισμό από την αρχή της πανδημίας εξακολουθούν να είναι χώροι πιθανής μετάδοσης.

Ο εμβολιασμός συνεχίζεται με μεγάλες ανακολουθίες και δεν έχει καλύψει ακόμα σημαντικά τμήματα του πληθυσμού, όπως τις ηλικίες 20-30 ετών και τις ακόμα μικρότερες, εκεί όπου κυριαρχούν τα τουριστικά επαγγέλματα, οι μεγάλες μετακινήσεις, η έκθεση στον κίνδυνο.

Η υγεία και το οικονομικό μέλλον είναι οι δύο πόλοι υπόκωφου άγχους που μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους. Όλοι γνωρίζουμε την τεράστια κερδοσκοπία που έχει στηθεί γύρω από την πανδημία ο κίνδυνος όμως είναι πραγματικός απειλώντας και όσους θέλουν να τον αγνοούν ή να τον αποδίδουν σε ψέματα των ισχυρών.

Όλο τον χρόνο της πανδημίας η ενίσχυση του ΕΣΥ ήταν με το σταγονόμετρο, μόνο σε ότι αφορά τις νοσοκομειακές μονάδες covid 19, εγκατάλειψη των κέντρων υγείας ,των ΤοΜΥ, των γενικών γιατρών και των παθολόγων που παλεύουν μόνοι τους με τις ανάγκες του κόσμου. Συρρίκνωση της παρακολούθησης και της νοσηλείας για άλλα νοσήματα που με βεβαιότητα θα επιβαρύνει τις υπηρεσίες υγείας και τις στατιστικές των νεκρών. Είναι σαφέστατη η πρόθεση της κυβέρνησης να συρρικνώσει τον δημόσιο χαρακτήρα του ΕΣΥ, να παραδώσει καθοριστικούς τομείς της λειτουργίας του σε ιδιώτες, να στρέψει τους πιο εύπορους στην ιδιωτική ασφάλιση υγείας, να αναγκάσει τους νέους ασφαλισμένους να ρισκάρουν την επικουρική τους σύνταξη στο χρηματιστήριο. Να πείσει τον κόσμο ότι ο επιχειρηματικός κίνδυνος, η ιδιωτική λογική στην υγεία και οι ακριβές υπηρεσίες είναι η κανονική κατάσταση. Το δημόσιο χρήμα να μην ενισχύει άμεσα το Εθνικό Σύστημα Υγείας, αλλά να χρησιμεύει για να καλύψει και τις «τρύπες» ή και την κατάρρευση ιδιωτών παρόχων υπηρεσιών υγείας. Το ανατριχιαστκότερο είναι ότι πλασάρεται η ιδέα ότι ζούμε πάρα πολλά χρόνια και αυτό στοιχίζει. Άμεση προτεραιότητα της κυβέρνησης της Ν.Δ. να περιορίσει δραστικά τον δημόσιο έλεγχο που μεταφράζεται και σε ψήφους και να αυξήσει τον επιχειρηματικό.

Η πανδημία του covid 19 έφερε ορμητικά στο προσκήνιο όλα αυτά τα προβλήματα δημόσιας υγείας και οργάνωσης της υγείας που θα μας ακολουθήσουν στο μέλλον, ενώ οι επιχειρηματικές λύσεις θα εγκαταλείψουν τους ασθενέστερους οικονομικά μόνο με την στοιχειώδη κάλυψη.

Αυτό που ανέδειξε επίσης η πανδημία είναι η παγκοσμιότητα των προβλημάτων που αφορούν την υπερθέρμανση του πλανήτη, τις μεγάλες απειλές για την δημόσια υγεία που αφορούν πλούσιες και φτωχές χώρες, τον εντατικό τρόπο που καταστρέφουμε το γύρω μας φυσικό περιβάλλον. Μεγάλα προβλήματα που συνήθως ξεχνούμε ή και λοιδορούμε όταν περάσει ο άμεσος κίνδυνος και τα ξαναβρίσκουμε μπροστά μας.

Πηγή: https://peripteron.eu/psychiki-ygeia-tin-chronia-tou-covid-19/

Ramchandani P., Stein A. – “Οι επιπτώσεις που έχουν στα παιδιά οι ψυχικές διαταραχές των γονέων”

Ramchandani P., Stein A. – “Οι επιπτώσεις που έχουν στα παιδιά οι ψυχικές διαταραχές των γονέων”

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ “ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ – ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ 2003

Πριν από 4 δεκαετίες ο Michael Rutter σε μία πρωτοποριακή μονογραφία επεσήμανε κινδύνους στην ανάπτυξη παιδιών με γονείς με ψυχικές διαταραχές.  Από τότε ένας μεγάλος αριθμός ερευνών έχουν προσανατολιστεί σε αυτά τα παιδιά και τους γονείς τους.  Παρόλα αυτά έχουν καθυστερήσει κατά πολύ τα μέτρα για τη βοήθεια και την υποστήριξη αυτών των οικογενειών.  Δύο πρόσφατες μελέτες από εθνικά σώματα της Αυστραλίας και της Μ. Βρετανίας αργοπορημένα έκαναν κάποιες σημαντικές προτάσεις.  Πάντως υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν όσον αφορά τη λήψη μέτρων και την ανάπτυξη παρεμβάσεων που βασίζονται σε δεδομένα.

Αρκετές κοινές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένων της κατάθλιψης, του άγχους και των διατροφικών διαταραχών, επηρεάζουν ενήλικες, οι οποίοι βρίσκονται στο στάδιο ανατροφής παιδιών.  Υπάρχουν στοιχεία ότι αυτές οι διαταραχές επιδρούν αρνητικά στην κοινωνική και ψυχολογική λειτουργία του ατόμου με αποτέλεσμα την εμφάνιση δυσκολιών στην εργασία και την οικογενειακή ζωή του.  Με το πέρασμα των χρόνων έχει αυξηθεί η αναγνώριση της πιθανής επίδρασης, την οποία μπορεί να ασκήσουν οι γονικές ψυχικές διαταραχές σε ένα παιδί.

Υπάρχει πιθανότητα να επηρεαστούν πολλές πτυχές της παιδικής ανάπτυξης, όπως η σωματική, η νοητική, η κοινωνική, η συναισθηματική και η συμπεριφορική ανάπτυξη.  Παρόλο που ένας αριθμός γενετικών και περιβαλλοντικών μηχανισμών είναι σημαντικοί για τη σύνδεση των γονικών ψυχικών διαταραχών με τις δυσκολίες των παιδιών, υπάρχουν σημαντικές αποδείξεις ότι η ποιότητα στις γονικές και οικογενειακές σχέσεις αποτελούν βασικούς παράγοντες μεσολαβητικούς. Η πολιτική υγείας σε αυτόν τον τομέα υγείας έχει επικεντρωθεί στις πιο βαριάς μορφής ψυχικές ασθένειες και ιδιαίτερα στους γονείς, οι οποίοι είναι ανάγκη να εισαχθούν στο νοσοκομείο, συνήθως σε περιπτώσεις σχιζοφρένειας ή διπολικής διαταραχής.

Όμως έχει δοθεί μικρότερη προσοχή σε άλλες διαταραχές, οι οποίες είναι πολύ πιο συχνές. Για να λάβουν βοήθεια τα παιδιά γονέων με ψυχικές διαταραχές, τα παιδιά αυτά πρέπει να αναγνωριστούν.  Αυτό ενέχει αρκετές δυσκολίες.  Δεν γίνεται συχνά στους νοσηλευόμενους στο νοσοκομείο η ερώτηση αν έχουν παιδιά και συνήθως δεν καταγράφονται στα ιατρικά αρχεία πληροφορίες σχετικά με παιδιά.  Σε ψυχιατρικές κλινικές ενηλίκων δε συνηθίζεται να παρέχονται διευκολύνσεις, ώστε παιδιά να επισκέπτονται τους γονείς τους.  Είναι ακόμα πιο δύσκολο να αναγνωριστούν τα παιδιά των οποίων οι γονείς πάσχουν από διαταραχή, αλλά είτε δεν έχουν επιζητήσει νοσηλεία σε νοσοκομείο, είτε το πρόβλημά τους δεν είναι γνωστό στις υπηρεσίες υγείας.  Παρόλο που υπάρχουν παραδείγματα καλής πρακτικής σε ορισμένες περιοχές, εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές ανεπάρκειες.  Ο αντίκτυπος των γονικών ψυχικών διαταραχών στα παιδιά δεν περιλαμβάνεται συνήθως στην ιατρικής εκπαίδευση και σπάνια γίνεται άσκηση πάνω στον ευαίσθητο τομέα της συζήτησης για θέματα σχετικά με τους γονείς.  Το διαρκές στίγμα, το οποίο περιβάλλει τις ψυχικές ασθένειες, συμβάλλει επίσης στη δυσκολία συζήτησης τέτοιων θεμάτων.  Είναι ανάγκη οι γονείς να νιώθουν άνεση στην εξομολόγηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στους γενικούς γιατρούς ή ακόμα και στους δασκάλους όταν είναι απαραίτητο.  Είναι σημαντικό να ξεπεραστεί αυτό το στίγμα καθώς και άλλα εμπόδια.  Η αναγνώριση αυτών των παιδιών και η παροχή βοήθειας σε αυτά είναι σημαντική όχι προς όφελος του παιδιού μόνο αλλά έχει και γενικότερο όφελος.  Για παράδειγμα, τα παιδικά ψυχικά προβλήματα συνεχίζουν να υπάρχουν και μέχρι την ενηλικίωση σε μία σεβαστή μειονότητα περιπτώσεων και οι συνεχώς αυξανόμενες δαπάνες για την υγεία επηρεάζουν την κοινότητα στο σύνολό της. Υπάρχει μία ευκαιρία για πρόληψη. Σε δύο πρόσφατες μελέτες από οργανισμούς σε δύο διαφορετικές ηπείρους: την Ένωση Βρεφικής, Παιδικής και Οικογενειακής Ψυχικής Υγείας της Αυστραλίας και το Βασιλικό Κολλέγιο Ψυχιάτρων της Μ. Βρετανίας, έχουν αναγνωριστεί μέτρα.  Η πιο εκτεταμένη μελέτη των Αυστραλών τονίζει την ανάγκη για βελτιωμένη αναγνώριση των παιδιών με γονείς με ψυχικές ασθένειες, την ανάγκη για καλύτερη αναγνώριση των προβλημάτων αυτών των παιδιών και για παροχή βοήθειας για αυτά τα προβλήματα.  Επίσης προτείνει την αυξημένη στήριξη αυτών των γονέων στο γονικό τους ρόλο και επισημαίνει τα συγκεκριμένα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.  Για να εφαρμοστούν αυτές οι προτάσεις θα ήταν απαραίτητες κάποιες αλλαγές στην παροχή υπηρεσιών, όπως η στενότερη συνεργασία των υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και ψυχικής υγείας για ενήλικες με τις αντίστοιχες για παιδιά, μόρφωση του προσωπικού υγείας και η προοπτική του στίγματος να ενεργοποιεί τους γονείς ώστε να συζητούν ακόμα και το ρόλο τους ως γονείς χωρίς να φοβούνται ότι τα παιδιά τους θα εισαχθούν σε νοσοκομείο.

Οι συγγραφείς του άρθρου πιστεύουν ότι αυτές οι εξελίξεις στην παροχή υπηρεσιών πρέπει να συνδυαστούν με υψηλής ποιότητας έρευνα πάνω στις υπηρεσίες υγείας, ώστε να ανιχνευτούν οι αλλαγές και να αναγνωριστεί ο πιο αποτελεσματικός, επαρκής και αξιοπρεπής τρόπος για τη παροχή περίθαλψης σε αυτό το σύνθετο σύνολο παιδιών και οικογενειών.  Αυτές καθώς και άλλες αλλαγές στην αναγνώριση και τη θεραπεία των παιδιών υψηλού κινδύνου θα χρειαστεί να παρουσιαστούν με ευαίσθητο τρόπο.  Θα ήταν εύκολο να αυξηθεί ο στιγματισμός απέναντι στους γονείς με ψυχικά προβλήματα μέσα από μία φαινομενική υιοθέτηση μίας γλώσσας επίρριψης ευθύνης.  Το μήνυμα είναι και θα έπρεπε να είναι θετικό: οι γονείς με προβλήματα ψυχικής υγείας καθώς και τα παιδιά τους μπορούν να λάβουν βοήθεια και μάλιστα τους αξίζει η καλύτερη.

Ramchandani P,Stein A,British Medical Journal 327: 243-244, 2003

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Rutter M. Children of sick parents: an environmental and psychiatric study. Mauksley Monographs. London: Oxford University Press, 1966.
  • Royal College of Psychiatrists. Patients as parents: addressing the needs, including the safety, of children whose parents have mental illness.  Council report CR105. London: RCP, 2002.
  • Copfert M, Webster J, Seeman MV.  Parental psychiatric disorder: distressed parents and their families.  Cambridge: Cambridge University Press, 1996.
  • Barnes J, Stein A. Effects of parental psychiatric and physical illness on child development. In: Gelder M, Lopez-Ibor JJ, Andreasen N, ed. New Oxford textbook of psychiatry. Oxford: Oxford University Press, 2000.
  • Murray L, Cooper P.  Intergenerational transmission of affective and cognitive processes associated with depression: infancy and the preschool years. In: Goodyer I, ed. Unipolar depression: a lifespan perspective. Oxford: Oxford University Press, 2003.
  • Hawes V, Cottrell D. Disruption of children’s lives by maternal psychiatric admission. Psychiatr Bull 23: 153-156, 1999.
  • Howard L.  Psychotic disorders and parenting — the relevance of patients’ children for general adult psychiatric services.  Psychiatr Bull 24: 324-326, 2000.
  • Australian Infant Child., Adolescent and Family Mental Health Association.  Children of parents affected by a mental illness program updates index. www.aicafmha.net.au/copmi/national/programms/index.htm(accessed 16 May 2003)
  • Lyons D, McLoughlin D.  Recent advances: psychiatry.  BMJ 323: 1228-1231, 2001.
  • Fombonne E, Wostear G, Cooper V, Harrington R, Rutter M.  The Maudsley long-term follow-up of child and adolescent depression. 1. Psychiatric outcomes in adulthood.  Br J Psychiatry 179: 210-217, 2001.
Η πρόληψη της μείζονος συναισθηματικής διαταραχής σε νέα άτομα

Η πρόληψη της μείζονος συναισθηματικής διαταραχής σε νέα άτομα

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ “ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ – ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ 2003”

H μείζων κατάθλιψη αποτελούσε τη τέταρτη σε σπουδαιότητα διαταραχή ως προς την επιβάρυνση από ασθένειες σε παγκόσμιο επίπεδο κατά το 1990 και υπολογίζεται ότι θα είναι δεύτερη έως το 2020.  Αποτελεί την κύρια αιτία αναπηρίας στις αναπτυγμένες χώρες και το βασικό ερώτημα είναι γιατί η επιβάρυνση λόγω της κατάθλιψης δεν μειώνεται με τον ίδιο ρυθμό όπως οι λοιμώδεις και περιγεννητικές παθήσεις, οι οποίες το 1990 προκαλούσαν μεγαλύτερη επιβάρυνση.  Κατά τα τελευταία 5 έτη επιβεβαιώνεται όλο και περισσότερο η άποψη ότι η κατάθλιψη αποτελεί υποτροπιάζουσα διαταραχή, που θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως χρόνια νόσος.  Έχει υπολογισθεί ότι προς το παρόν αποτρέπεται περίπου 13% της συνολικής επιβάρυνσης που προκαλεί η κατάθλιψη.  Έχει επιπλέον υπολογισθεί ότι, αν ήταν ιδανικές οι συνθήκες ως προς την κάλυψη των ασθενών και τις δυνατότητες των κλινικών γιατρών και δεν υπήρχαν προβλήματα σχετικά με την παροχή και τη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας, η επιβάρυνση θα μπορούσε να αποτραπεί μόνο σε ποσοστό 36% με τη χρήση των παρεμβάσεων και των γνώσεων που είναι διαθέσιμες σήμερα.  Συνεπώς, φαίνεται ότι ποσοστό 64% της επιβάρυνσης που προκαλεί η μείζων κατάθλιψη δεν μπορεί να αποτραπεί.  Πρόκειται για μία κατάσταση, στην οποία η αποτελεσματική πρόληψη μπορεί να έχει ζωτική σημασία.  Από πληθυσμιακές μελέτες προκύπτει ότι περίπου το ένα τρίτο των ασθενών, που στη διάρκεια της ζωής τους πληρούν τα κριτήρια της μείζονος κατάθλιψης, αναφέρουν ότι το πρώτο επεισόδιο εκδηλώθηκε σε ηλικία μικρότερη των 21 ετών.  Άρα, η  πρόληψη, αν πρόκειται να είναι αποτελεσματική, θα πρέπει να έχει στόχο τα άτομα νέας ηλικίας.

Υπάρχουν προγράμματα με κύριο στόχο την πρόληψη της κατάθλιψης;  Οι πρόσφατες ανασκοπήσεις σχετικά με την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών είναι αισιόδοξες για το γενικό ζήτημα της πρόληψης, αν και εμφανίζονται κάπως επιφυλακτικές ως προς τα προγράμματα πρόληψης της κατάθλιψης.  Σε ορισμένες μελέτες που δημοσιεύτηκαν κατά το έτος 2001 διαφαίνεται μεταβολή αυτής της άποψης.  Προγράμματα πρόληψης (που έχουν ονομασθεί γενικά προγράμματα) μπορούν να έχουν εφαρμογή σε ολόκληρο τον πληθυσμό ή να κατευθύνονται προς τα άτομα με αναγνωρισμένους παράγοντες κινδύνου ή πρώιμα συμπτώματα.  Οι γενικές παρεμβάσεις ενδέχεται να έχουν μεγαλύτερη αποδοχή, κοστίζουν, όμως, περισσότερο, ενώ οι κατευθυνόμενες παρεμβάσεις εξαρτώνται από την ακρίβεια προγραμμάτων ελέγχου, που ενδέχεται να προκαλέσουν στιγματισμό όσων επιλεγούν. Γενικά προγράμματα με στόχο την πρόληψη της κατάθλιψης. Σε μελέτη του 1993, ο Clarke και συνεργάτες παρέθεσαν στοιχεία για δύο προγράμματα παρέμβασης σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.  Στο πρώτο πρόγραμμα, οι μαθητές κατανεμήθηκαν τυχαία σε τρία μαθήματα στην τάξη σχετικά με τα συμπτώματα, τα αίτια και τη θεραπευτική αντιμετώπιση της κατάθλιψης και ενθαρρύνθηκαν στην εφαρμογή ευχάριστων δραστηριοτήτων με στόχο την πρόληψη της εμφάνισης ή της έξαρσης καταθλιπτικής διάθεσης.  Σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, παρατηρήθηκε κάποια βραχυπρόθεσμη βελτίωση στα αγόρια που έλαβαν μέρος στη μελέτη, που όμως δεν διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια των 12 εβδομάδων της παρακολούθησης.  Στο δεύτερο πρόγραμμα, οι μαθητές κατανεμήθηκαν τυχαία σε πέντε μαθήματα σχετικά με την κατάθλιψη, 4 από τα οποία επικεντρωνόταν στην απόκτηση δεξιοτήτων ως προς τον προγραμματισμό ευχάριστων δραστηριοτήτων.  Δεν διαπιστώθηκε διαφορά μεταξύ των ομάδων παρέμβασης και ελέγχου, παρά το επαρκές μέγεθος των ομάδων.  Κατά μία άποψη, οι παρεμβάσεις στα προγράμματα αυτά ίσως δεν είχαν αρκετή ισχύ για ένα ωφέλιμο αποτέλεσμα. Σε άλλη μελέτη, 260 μαθητές έλαβαν μέρος σε έρευνα που είχε ενταχθεί στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.  Αρχικά, πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων σε μαθητές ηλικίας 14 και 15 ετών, τρεις φορές σε χρονικό διάστημα 15 μηνών.  Το επόμενο έτος, οι μαθητές της ίδιας ηλικίας αξιολογήθηκαν με τον ίδιο τρόπο, με τη διαφορά ότι μεταξύ πρώτης και δεύτερης αξιολόγησης παρακολούθησαν 11 συνεδρίες τύπου γνωσιακής θεραπείας σε μικρές ομάδες.  Το πρόγραμμα ήταν υπό την εποπτεία ψυχολόγων και το ποσοστό συμμετοχής των μαθητών ήταν 88%. Τα αποτελέσματα ήταν σαφή: η ομάδα παρέμβασης, σε αντίθεση με την ομάδα ελέγχου, εμφάνισε σημαντική μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, που παρέμεινε αναλλοίωτη σε όλη τη διάρκεια των 10 μηνών της παρακολούθησης.  Το συνολικό μέγεθος του αποτελέσματος ήταν μικρό, αλλά οι συγγραφείς παρουσίασαν στοιχεία ότι ποσοστό 13% των παιδιών στην ομάδα παρέμβασης, που, με βάση την ομάδα ελέγχου, θα συνέχιζαν να εμφανίζουν υποκλινική ή κλινική κατάθλιψη, είχε πλέον φυσιολογική βαθμολογία.  Οι 11 ώρες εκπαίδευσης ανά συμμετέχοντα που εμφάνισε βελτίωση αποδείχθηκαν πιο αποτελεσματικές από την κλινική θεραπεία.  Οι συγγραφείς υποστήριξαν την ευρύτερη εφαρμογή των γενικών προγραμμάτων πρόληψης της κατάθλιψης. Σε μελέτη του 1997, που περιλάμβανε ψυχοεκπαίδευση και λύση προβλημάτων παιδιών ηλικίας 11-14 ετών από κλινικούς ψυχολόγους σε 16 συνεδρίες στην τάξη, με στόχο την αύξηση της ικανότητας των παιδιών να αντιμετωπίζουν δυσκολίες και τη μείωση της εμφάνισης καταθλιπτικών συμπτωμάτων, δεν διαπιστώθηκε ικανοποιητικό αποτέλεσμα με τη συμπλήρωση της μελέτης και κατά την επανεξέταση μετά από 12 μήνες. Πρόσφατη μελέτη αναφέρει τα αποτελέσματα προγράμματος, στο οποίο συμμετείχαν 1500 σπουδαστές και αφορούσε σε 8 εκπαιδευτικές συνεδρίες με στόχο τη βελτίωση της δυνατότητας επίλυσης προβλημάτων και, σε μικρότερο βαθμό, τη μείωση της αρνητικής γνωσιακής προκατάληψης.  Στην ομάδα παρέμβασης, σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, διαπιστώθηκε σημαντική μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων με την ολοκλήρωση του προγράμματος.  Κατά την επανεξέταση μετά από 12 μήνες, οι μαθητές υψηλού κινδύνου διατήρησαν τη βελτίωση της δυνατότητας επίλυσης προβλημάτων, αλλά το συνολικό όφελος ως προς τα καταθλιπτικά συμπτώματα δεν ήταν πλέον εμφανές.  Η μελέτη ήταν καλά σχεδιασμένη, με δυνατότητα επισήμανσης κλινικά σημαντικών διαφορών.  Η διαφορά με τις προηγούμενες μελέτες ήταν ότι η εκπαίδευση γινόταν από το εκπαιδευτικό προσωπικό, σε ολόκληρη την τάξη και η έμφαση δινόταν στην επίλυση προβλημάτων και όχι στη γνωσιακή θεραπεία.  Παρ’ όλα αυτά, η εξασθένιση του αποτελέσματος που παρατηρήθηκε κατά την επανεξέταση ήταν απογοητευτική.

Κατευθυνόμενα προγράμματα πρόληψης

Τα παιδιά γονέων που πάσχουν από κατάθλιψη διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν και αυτά κατάθλιψη και τα αίτια είναι μάλλον ψυχολογικά και όχι γενετικά.  Σε τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη, γονείς και παιδιά από 36 οικογένειες συμμετείχαν σε κλινική παρέμβαση μέσω 6 έως 10 συνεδριών ή σε 2 συνεδρίες διάλεξης και συζήτησης. Τα αποτελέσματα έδειξαν αυξημένη ικανοποίηση και ενημέρωση στην ομάδα παρέμβασης, αλλά καμιά διαφορά στη βαθμολογία της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας των παιδιών. Μια παρεμφερής μελέτη είχε ως στόχο 94 έφηβους ηλικίας 13 έως 18 ετών, παιδιά γονέων με ιστορικό κατάθλιψης.  Τα παιδιά εμφάνιζαν καταθλιπτικά συμπτώματα, που δεν πληρούσαν τα κριτήρια συναισθηματικής διαταραχής του DSM-III-R.  Τα παιδιά κατανεμήθηκαν τυχαία σε συνήθη αντιμετώπιση ή σε 15 συνεδρίες γνωσιακής θεραπείας σε μικρές ομάδες από θεραπευτές κατόχους διπλώματος εξειδίκευσης (master). Μετά από παρακολούθηση με μέση διάρκεια 15 μηνών, η συχνότητα μείζονος κατάθλιψης στην ομάδα παρέμβασης ήταν 9,3% σε σύγκριση με 28,8% στην ομάδα ελέγχου – ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Παρόμοιο αποτέλεσμα είχε επιτευχθεί σε ομάδα 150 εφήβων με καταθλιπτική συμπτωματολογία, οι οποίοι κατά τη συνέντευξη δεν πληρούσαν τα διαγνωστικά κριτήρια για μείζονα κατάθλιψη ή δυσθυμία.  Μετά από εφαρμογή του ίδιου προγράμματος των 15 συνεδριών, διαπιστώθηκε ότι μετά από 12 μήνες, η συχνότητα της μείζονος κατάθλιψης στην ομάδα παρέμβασης ήταν 14,5% σε σύγκριση με 25,7% στην ομάδα ελέγχου.  Φαίνεται ότι η πρόληψη κοστίζει λιγότερο από την αναμονή της εμφάνισης κλινικών συμπτωμάτων και τη θεραπευτική αντιμετώπισή τους. Υπάρχουν στοιχεία ότι ο αρνητικός τρόπος προσέγγισης των προβλημάτων αποτελεί παράγοντα κινδύνου για κατάθλιψη.  Σε μελέτη 118 παιδιών της 5ης και 6ης τάξης του δημοτικού σχολείου (ηλικίας 10-11 και 11-12 ετών αντίστοιχα), που διέτρεχαν κίνδυνο κατάθλιψης, εφαρμόστηκε παραλλαγή του προγράμματος αισιοδοξίας Penn σε 12 ομαδικές συνεδρίες διάρκειας 2 ωρών η κάθε μία μετά την ολοκλήρωση του ημερήσιου προγράμματος μαθημάτων.  Το πρόγραμμα έδινε έμφαση στη γνωσιακή θεραπεία, αλλά περιείχε στοιχεία επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων, χαλάρωσης και θετικής ενίσχυσης.  Τα παιδιά στην ομάδα παρέμβασης ανέφεραν σημαντικά λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης στη διάρκεια των επόμενων 2 ετών, ενώ στην ίδια ομάδα διαπιστώθηκε μείωση κατά 50% των συμπτωμάτων μέσης και μεγάλης βαρύτητας.  Με τη συμπλήρωση του τρίτου έτους οι διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων είχαν εξαφανισθεί, αλλά το ποσοστό εξόδου από τη μελέτη είχε φθάσει σε 43%.Σε άλλη μελέτη έγινε επιλογή πρωτοετών φοιτητών με τον πιο απαισιόδοξο τρόπο προσέγγισης των προβλημάτων και τυχαία κατανομή τους σε 8 δίωρες συνεδρίες με έμφαση στη γνωσιακή θεραπεία ή σε καμιά παρέμβαση.  Στην ομάδα παρέμβαση διαπιστώθηκε θετικό αποτέλεσμα ως προς τα αυτοναφερόμενα συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους, που όμως δεν αφορούσε τα βαρύτερα επίπεδα κατάθλιψης.

Σχόλιο

Υπάρχουν αρκετές μελέτες που ασχολούνται με το ερώτημα «Μπορεί να προληφθεί η κατάθλιψη στα νέα άτομα;».  H χρησιμοποίηση δασκάλων στην τάξη με στόχο τη βραχεία ψυχοεκπαίδευση, δεν φαίνεται να έχει αποτέλεσμα.  Η χρησιμοποίηση ψυχολόγων και δασκάλων στο περιβάλλον της σχολικής αίθουσας με στόχο την παροχή εκτεταμένης ψυχοεκπαίδευσης και επίλυσης προβλημάτων επίσης δεν φαίνεται να έχει αποτέλεσμα.  Η χρησιμοποίηση μεθόδων γνωσιακής θεραπείας ή γνωσιακής θεραπείας συμπεριφοράς από ψυχολόγους φαίνεται να έχει κάποιο αποτέλεσμα, που μερικές φορές περιορίζεται στα συμπτώματα και άλλες στη μείωση της συχνότητας της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής.  Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι η αποτελεσματικότητα αλλά η αποτελεσματικότητα σε συνθήκες κλινικής πράξης.  Σε καμιά χώρα δεν υπάρχουν αρκετοί ψυχολόγοι, που να έχουν εκπαιδευθεί στη γνωσιακή θεραπεία και να επαρκούν για την εφαρμογή γενικών ή κατευθυνόμενων προγραμμάτων πρόληψης μέσω του σχολείου. Δεν υπάρχουν στοιχεία, από τα οποία να προκύπτει ότι οι πρόσφατες πρωτοβουλίες συμβάλλουν στη μείωση του επιπολασμού της κατάθλιψης, ούτε ότι υπάρχουν διαθέσιμες γνωσιακές θεραπείες που μπορούν να μειώσουν την επίπτωσή της.  Δεν είναι απλά θέμα πρόληψης της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής σε ομάδες υψηλού κινδύνου.  Αν υιοθετηθεί προσέγγιση τύπου δημόσιας υγείας και μειωθεί η συχνότητα των καταθλιπτικών συμπτωμάτων στο γενικό πληθυσμό κατά ένα μικρό ποσοστό, θα επιτευχθεί αντίστοιχη μείωση του συνολικού αριθμού των ασθενών με μείζονα κατάθλιψη.  Το πρόβλημα είναι η παροχή υπηρεσιών.  Η προσέγγιση που διερευνάται τώρα είναι η εφαρμογή στα σχολεία διαδραστικών προγραμμάτων μέσω υπολογιστών, με παράλληλη υποστήριξη από κατευθυνόμενη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Το πρόβλημα είναι πολύ σημαντικό για να περιοριστεί στην παραδοσιακή μέθοδο της παρέμβασης πρόσωπο με πρόσωπο, αλλά αποτελεί σημαντική πρόοδο η διαπίστωση ότι η γνωσιακή θεραπεία είναι μέθοδος πρόληψης της κατάθλιψης με καλή σχέση κόστους/αποτελεσματικότητας σε ομάδες υψηλού κινδύνου.

Andrews G et al. British Journal of Psychiatry 181 : 460-462, 2002

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Andrews G.  Should depression be managed as a chronic disease?  BMJ 322: 419-421, 2001
  • Beardslee WR, Wright EJ, Salt P et al.  Examination of childrens’ responses to two preventive strategies over time.  J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 36: 196-204, 1997
  • Beardslee WR, Versage EM, Gladstone TRG.  Children of affectively ill parents: a review of the past 10 years.  J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 37: 1134-1141, 1998
  •  Clarke GN, Hawkins W, Murphy M et al.  School-based prevention of depressive symptomatology in adolescents.  J Adolesc Res 8: 183-204, 1993
  • Clarke GN, Hawkins W, Murphy M et al.  Targeted prevention of unipolar depressive disorder in an at-risk sample of high school students. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 34: 312-321, 1995
  • Clarke GN, Hornbrook M, Lynch F et al.  A randomized trial of group cognitive intervention for preventing depression in adolescent offspring of depressed parents.
  • Arch Gen Psychiatry 58: 1127-1134, 2001
  • Gillham JE, Reivich KJ.  Prevention of depression in schoolchildren.  Psychol Sci 10: 461-462, 1999
  • Greenberg MT, Domitrovitch C, Bumbarger B.  The prevention of mental disorders in school-aged children: current state of the field.  Prevention and Treatment 4, article 1, 2001
Φορείς που εκτελούν προγράμματα για εξαρτημένα από φαρμακευτικές ουσίες άτομα

Φορείς που εκτελούν προγράμματα για εξαρτημένα από φαρμακευτικές ουσίες άτομα

Α. ΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ

1. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ.

Αριστοτέλους 19 (4ος όροφος) – Αθήνα, τηλ. 210 – 82.10.879, 210 – 52.32.821 (εσωτ. 326).

2. ΟΚΑΝΑ (Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών)

Αριστοτέλους 19 – Αθήνα, τηλ. 210 – 82.53.756-9

3. ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Ν.Π.Ι.Δ.

Εποπτεύουσα αρχή : Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας.

ΜΟΝΑΔΕΣ ΤΟΥ ΚΕ.Θ.Ε.Α. ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΕ.Θ.Ε.Α.

Ταχυδρομική διέυθυνση : Σορβόλου 24, 116 36 Αθήνα, τηλ. 210 – 92.41.993-6 fax 210 – 92.41.986-7.

Αυτή τη στιγμή το ΚΕ.Θ.Ε.Α. περιλαμβάνει τα εξής προγράμματα / Θεραπευτικές μονάδες :

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΘΑΚΗ

Ταχυδρομική Δ/νση : Βασ. Ηρακλείου 32, 546 24 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310 – 260.060, 242.420 και fax 031-271.300.

Στο πρόγραμμα ΙΘΑΚΗ ανήκουν οι εξής μονάδες :

Κέντρο Ενημέρωσης Θεσσαλονίκης.

Λειτουργεί από τον Δεκέμβριο του 1984. Καλύπτει τη Βόρειο Ελλάδα.

Ταχ. Δ/νση : Βασ. Ηρακλείου 32, 546 24 Θεσ/νίκη, τηλ. 2310 – 270.110, 271.300, fax2310 – 271.300 και telex 419.163.

Θεραπευτική Κοινότητα “ΙΘΑΚΗ” (διαμονή) δυναμικότητας 100 θέσεων για ενήλικες χρήστες.

Λειτουργεί από το 1983 και βρίσκεται σε αγρόκτημα στη Σίνδο της Θεσ/νίκης. Ταχ. Δ/νση : Σίνδος Θεσ/νίκη 574 00, τηλ. 2310 – 79.139, 2310 – 798.694, 2310 – 797.662, fax 2310 – 799.418 και telex 410.385.

Κέντρο Επανένταξης.

Ταχ. Δ/νση : Ευριπίδου 16, 546 35 Θεσ/νίκη, τηλ. 2310 – 215.595, fax 215.939, 271.300. Στα πλαίσια του Κέντρου Επανένταξης λειτουργούν στην Θεσ/νίκη : 1. Εργαστήρι κεραμικής – αγγειοπλαστικής 2. Συνεργείο επισκευής αυτοκινήτων 3. Αγροκτηνοτροφική μονάδα. Ακόμη μέλη της Κοινωνικής Επανένταξης εκπαιδεύονται επαγγελματικά σε διάφορα τμήματα του ΚΕ.Θ.Ε.Α., όπως Γραμματείας, Λογιστήρια, μηχανογράφηση – ηλεκτρονικούς υπολογιστές, γραφεία κίνησης.

Πρόγραμμα Οικογένειας.

Ταχ. Δ/σνη : Βασ. Ηρακλείου 32, 546 24 Θεσ/νίκη, τηλ. 2310 – 270.110, 2310 – 271.300 και fax 2310 – 271.300.

Πρόγραμμα Φυλακών.

Ταχ. Δ/σνη : Ηρακλείου 32, 546 24 Θεσ/νίκη, τηλ. 2310 – 270.110, 2310 – 271.300 και fax 2310 – 271.300.

Πολιτιστικό Κέντρο, Μουσικό Καφενείο “ΧΡΩΜΑ”.

Tαχ. Δ/νση : Τσιμισκή 132 – Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310 – 266.777.

Πρόγραμμα Οικογένειας.

Το Πρόγραμμα αυτό παρέχει συστηματική οικογενειακή θεραπεία σε γονείς, αδελφούς και συζύγους χρηστών. Οικογενειακή θεραπεία παρέχεται και σε οικογένειες χρηστών που δεν έχουν διακόψει τη θεραπεία. Ταχ. Δ/νση : Κουντουριώτου 26, 106 83 Αθήνα, τηλ. 83.37.037, 88.37.650 και fax 83.37.037.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΒΑΣΗ.

Ταχ. Δ/νση : Φυλής 185, 112 52 Αθήνα, τηλ. 86.26.761, fax 86.51.227.

Κέντρο Εισαγωγής.

Βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας και απευθύνεται σε ενήλικες χρήστες και στις οικογένειές τους.

Ταχ. Δ/νση : Φυλής 185, 112 52 Αθήνα, τηλ. 86.26.761.

Ανοιχτή Κοινότητα Ενηλίκων “ΔΙΑΒΑΣΗ”.

Η Ανοιχτή Θεραπευτική Κοινότητα “ΔΙΑΒΑΣΗ”, δυναμικότητας 50 θέσεων, για ενήλικες χρήστες ναρκωτικών, λειτουργεί στο κέντρο της Αθήνας από τον Οκτώβριο του 1990. Ταχ. Δ/νση : Σταυροπούλου 15, 112 52 Αθήνα, τηλ. 86.53.960, 86.40.943, fax 86.51.227.

Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης.

Ταχ. Δ/νση : Φυλής 185, 112 52 Αθήνα, τηλ. 86.26.761.

Πρόγραμμα Οικογένειας.

Ταχ. Δ/νση : Φυλής 185, 112 52 Αθήνα, τηλ. 86.26.761.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ.

Ταχ. Δ/νση : Βαλτετσίου 60, 106 81 Αθήνα, τηλ. 36.47.700, fax 36.07.960.

Κέντρο Ενημέρωσης.

Ταχ. Δ/νση : Βαλτετσίου 60, 106 81 Αθήνα, τηλ. 36.47.700, fax 36.07.960.

Κέντρο Ενημέρωσης Ηρακλείου Κρήτης.

Ταχ. Δ/νση : Μίνωος και Μιχαήλ Αρχαγγέλου, Θέρισος 713 04 Κρήτη, τηλ. 081-261.026, fax 081-260.566.

Θεραπευτική κοινότητα ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ.

Ταχ. Δ/νση : Πευκών 12, Κοινότητα Σεληνίων – Σαλαμίνα, τηλ. και fax 46.71.548.

Κινητή Μονάδα Ενημέρωσης / Πρόληψης “ΠΗΓΑΣΟΣ” (διώροφο λεωφορείο).

Η Μονάδα αυτή λειτουργεί σε στενή συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους κατά τόπους φορείς από το Μάρτιο του 1989 και πραγματοποιεί ταξίδια σε όλη την Ελλάδα. Ταχ. Δ/νση : Σορβόλου 24, 116 36 Αθήνα, τηλ. 92.41.993-6, fax 92.41.986.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ “ΕΞΟΔΟΣ” (διαμονής) δυναμικότητας 60 θέσεων.

Λειτουργεί σε στενή συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους κατά τόπους φορείς από το Φεβρουάριο του 1989, αρχικά στη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια στη Λάρισα.

Ταχ. Δ/νση : 2ο χιλιόμετρο Γιάννουλης – Λάρισας, τηλ. 041-250.332, 259.500, fax 041-259.547

Πρόγραμμα Φυλακών.

Ταχ. Δ/νση : Πλατεία Εθν. Αναμνήσεων Προύσης και Μυριοφύτου, 384 46 Ν. Ιωνία – Βόλος, τηλ. 0421-80.246, 64.615 fax 0421-64.615.

Πρόγραμμα Κοινωνικής Επανένταξης Θεσσαλίας.

Ταχ. Δ/νση : Ηρώων Πολυτεχνείου 37 και Αξενίδου, 412 22 Λάρισα, τηλ. 041-611.663, fax 041-611.664.

Πρόγραμμα Οικογένειας.

Ταχ. Δ/νση : Ηρώων Πολυτεχνείου 37 και Αξενίδου, 412 22 Λάρισα, τηλ. 041-611.663 fax 041-611.664.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ.

Ταχ. Δ/νση : Βαλτετσίου 37, 106 81 Αθήνα, τηλ. 33.00.779, 33.00.785, fax 33.00.759.

Στο Πρόγραμμα ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ανήκουν οι εξής Μονάδες :

Κέντρο Ενημέρωσης.

Λειτουργεί από το 1983. Στόχος του Κ.Ε. είναι η ενημέρωση / κινητοποίηση χρηστών για θεραπεία.

Ταχ. Δ/νση : Βαλτετσίου 37, 106 81 Αθήνα, τηλ. 33.00.751, fax 33.00.759.

Εναλλακτική Κοινότητα “Παρέμβαση” (διαμονής)

δυναμικότητας 60 θέσεων.

Ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Ιούλιο του 1989 και βρίσκεται στη Ραφήνα, σε χώρο δίπλα στο Παιδοψυχιατικό Νοσοκομείο Αττικής (Π.Ν.Α.).

Ταχ. Δ/νση : Ε.Κ. ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, 190 09 Ραφήνα, τηλ. 0294-77.800, 77.180. fax 0294-77.801 και telex 21.02.65.

Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης :

Λειτουργεί στην Αθήνα και είναι πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης και κοινωνικής επανένταξης.

Ταχ. Δ/νση : Κουντουριώτου 26, 106 83 Αθήνα, τηλ. 82.27.027, 88.37.650 και fax 82.27.027.

Πρόγραμμα Φυλακών.

Πρόκειται για Πρόγραμμα Ενημέρωσης / Κινητοποίησης φυλακισμένων χρηστών για θεραπεία σε Θεραπευτική Κοινότητα. Το πρόγραμμα λειτουργεί στις φυλακές : Δικαστικές Κορυδαλλού, Ψυχιατρικό Κατάστημα Κρατουμένων, Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού.

Ταχ. Δ/νση : Βαλτετσίου 37, 106 81 Αθήνα, τηλ. 33.00.751, fax 33.00.759.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΡΟΦΗ.

Ταχ. Δ/νση : Μαγνησίας 28, 112 51 Αθήνα, τηλ. 88.40.862, fax 88.42.237. Στο Πρόγραμμα ΣΤΡΟΦΗ ανήκουν οι εξής Μονάδες.

Κέντρο Ενημέρωσης Στροφής για εφήβους.

Βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας και απευθύνεται σε έφηβους χρήστες και τις οικογένειές τους.

Ταχ. Δ/νση : Μαυρογένους 9, 112 51 Αθήνα, τηλ. 88.20.277.

Ανοιχτή Θεραπευτική Κοινότητα “ΣΤΡΟΦΗ” για έφηβους χρήστες ουσιών, δυναμικότητας 60 θέσεων. Η “ΣΤΡΟΦΗ”, η μόνη Κοινότητα για έφηβους χρήστες, λειτουργεί στο κέντρο της Αθήνας από τον Ιούλιο του 1988.

Ταχ. Δ/νση : Φλωρίνης 15, 112 51 Αθήνα, τηλ. 88.30.129, 88.24.688 και fax 88.22.089.

Ξενώνας.

Φιλοξενεί μέλη της Κοινότητας που προέρχονται από την επαρχία.

Ταχ. Δ/νση : Ζολιώτη 2, 112 51 Αθήνα, τηλ. 88.41.688.

Κέντρο Κοινωνικής Δραστηριοποίησης.

Αποτελεί το στάδιο το αντίστοιχο με τη φάση κοινωνικής επανένταξης των Κοινοτήτων διαμονής.

Ταχ. Δ/νση : Φλωρίνης 15, 112 51 Αθήνα, τηλ. 88.30.129, 88.24.089.

Πρόγραμμα Οικογένειας.

Ταχ. Δ/νση : Μαγνησίας 28, 112 51 Αθήνα, τηλ. 88.40.862, fax 88.42.237.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΟΔΟΣ.

Ταχ. Δ/νση : Ηρώων Πολυτεχνείου 37 και Αξενίδου, 412 22 Λάρισα, τηλ. 041-611.663, fax 041-611.664.

Στο Πρόγραμμα ΕΞΟΔΟΣ ανήκουν οι εξής Μονάδες :

Κέντρο Ενημέρωσης Λάρισας.

Λειτουργεί στη Λάρισα από τον Οκτώβριο του 1990 και στεγάζεται σε κτίριο που έχει παραχωρηθεί από τον Δήμο της Λάρισας.

Ταχ. Δ/νση : Κύπρου 103, 412 22 Λάρισα, τηλ. 041-254.863, 254.597 και fax 041-254.863.

Κέντρο Ενημέρωσης Βόλου.

Ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1991.

Ταχ. Δ/νση : Πλατεία Εθν. Αναμνήσεων Προύσης και Μυριοφύτου, 384 46 Ν. Ιωνία – Βόλος, τηλ. 0421-80.246, 64.615 και fax 0421-64.615.

Κέντρο Ψυχικής Υγείας ΝΠΙΔ.

Εποπτεύουσα αρχή : Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας.

Πρόγραμμα “Ιάσων” (Τμήμα Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτηματικών Καταστάσεων).

Μονάδα Τηλεφωνικής Βοήθειας.

Τηλ. 86.56.600. Ώρες λειτουργίας : 9π.μ. – 10μ.μ. (εκτός Σαββάτου και Κυριακής). Παρεχόμενες υπηρεσίες : Πληροφόρηση, ενημέρωση σε χρήστες ή γονείς και φίλους, παραπομπή σε άλλες μονάδες του προγράμματος ΙΑΣΩΝ ή άλλες υπηρεσίες ή φορείς, ψυχοκοινωνική υποστήριξη.

Συμβουλευτικός Σταθμός.

Ωρες λειτουργίας : 9π.μ. – 1μ.μ., Αγρινίου 33 κ. Πατήσια. Παρεχόμενες Υπηρεσίες : Ενημέρωση και αντιμετώπιση εξαρτητικών και συναφών προβλημάτων (π.χ. AIDS, βίαιες συμπεριφορές κ.λ.π.). θεραπεία εξαρτητικών καταστάσεων (ατομικής, οικογενειακής). Διάγνωση και αντιμετώπιση συνοδών ψυχολογικών προβλημάτων, προετοιμασία για συμμετοχή στο κέντρο ημέρας, συμβουλευτική σε γονείς και συγγενείς.

Κέντρο Ημέρας.

Τηλ. 86.59.800. Παρεχόμενες υπηρεσίες : Κοινωνική Επανένταξη εξαρτημένων ατόμων.

Κινητή Μονάδα Ενημέρωσης – Ευαισθητοποίησης.

τηλ. 86.9.800. Παρεχόμενες υπηρεσίες : Προγράμματα ενημέρωσης (ανάλογα με το κοινό που απευθύνεται).

Κέντρο Άμεσης Ψυχολογικής Υποστήριξης.

τηλ. 88.40.712, Ιουλιανου 18 – Αθήνα, τηλ. Σ.Ε.Σ. 175.

4. Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Μονάδα Απεξάρτησης Τοξικομανών, Αλκοολικών ΝΠΔΔ.

Συμβουλευτικός Σταθμός, Ασκληπειού 19 – Αθήνα

τηλ. 36.11.803, 36.13.242. (Ενημέρωση, Υποστηρικτική Ομάδα για τοξικομανείς και αλκοολικούς, θεραπεία).

Παρέχει :

α) Υπηρεσίες συμβ. Σταθμού που αφορούν την εξάρτηση αλκοολισμού τοξικομανίας

β) Θεραπεία εξαρτημένων πρώτη φάση του προγράμματος, δηλαδή περιλαμβάνει ανθρώπους ενταγμένους στα προγράμματα που ετοιμάζονται για την εισαγωγή τους στο 18 Aνω Περίπτερο του Νοσοκομείου και τρίτη φάση του προγράμματος που περιλαμβάνει την κοινωνική επανένταξη (η δεύτερη φάση, που αφορά την Φυσική Απεξάρτηση γίνεται στο 18 Aνω)

γ) παρακολούθηση αποθεραπευθέντων

δ) Κοινωνική επανένταξη εξαρτημένων

ε) Θεραπεία οικογενειών εξαρτημένων. Προσέρχονται ασθενείς από όλη την Ελλάδα και από τα δύο φύλα ηλικίας από 18-60 ετών.

Κλινική Αλκοολικών Τοξικομανών 18 και άνω Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Δαφνί, τηλ. 58.11.513.

5. Ψυχιατρικό Νοσοκομειο Θεσσαλονίκης ΝΠΔΔ.

Εποπτεύουσα αρχή Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας. Πρόγραμμα Απεξάρτησης Αλκοολικών (Ενημέρωση, Θεραπεία) τηλ. 66.37.777, fax 665.777.

6. Αιγινήτειο Νοσοκομείο – Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών.

Εποπτεύουσα αρχή Υπουργείο Παιδείας, Ειδικό Εξωτερικό Ιατρείο για την κατάχρηση τοξικών ουσιών, Βασ Σοφίας 72, τηλ. 72.20.458, λειτουργεί κάθε Τετάρτη. (Ενημέρωση, έρευνα, πρόληψη, συμβουλευτικό και θεραπευτικό έργο).

7. Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς. Δ/νση Κοινωνικής Πολιτικής

Αχαρνών 417, τηλ. 25.32.312, 25.32.904 (Ενημέρωση – Πρόληψη).

 

Β. ΜΗ ΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ

1. Πρόγραμμα Επανένταξης Απεξαρτημένων Δ. Καλλιθέας “ΘΗΣΕΑΣ”

Αραπάκη 33, Καλλιθέα, τηλ. 95.91.282.

2. Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός “Η ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ”

Γ΄ Σεπτεμβρίου 21 – Αθήνα, τηλ. 52.22.469. (Ενημέρωση, πρόληψη, ομιλίες).

3. SOS DRUGS.

Μη κερδοσκοπικό Σωματείο, Ασκληπιού 43 – Αθήνα, τηλ. 36.17.639 (Πρόληψη με ομάδες γονέων).

4. Πανελλήνιος Αντιναρκωτικός Αγώνας (Π.Α.ΝΤ.Α)

Βαρβάκη 21, 114 74 Αθήνα, τηλ. 64.11.201, 64.62.537, 6-9μ.μ. (Κοινωνική δραστηριότητα για ενημέρωση, πληροφόρηση, πρόληψη).

5. Σωματείο Βοήθειας Συνανθρώπων μας “ΦΙΛΗΜΩΝ”

Λεωφ. Αμαλίας 50, 105 58 Αθήνα, τηλ. 65.15.154.

6. Κέντρο Συμπαραστάσεως, Πρόνοιας “ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ” “Η ΕΛΠΙΔΑ”

Ακαδημίας 45, τηλ. 36.45.227.

7. Σύνδεσμος Αποκατάστασης Τοξικομανών ΣΑΤ

(Γονείς τοξικομανών Προγράμματος Απεξάρτησης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής)

Μαυρομιχάλη 141Β – Αθήνα, τηλ. 64.40.641, 6-9μ.μ. (Ομάδες αλληλοϋποστήριξης γονέων και συγγενών τοξικομανών, ενημέρωση, κοινωνική δραστηριότητα).

8. Πανελλήνιος Σύνδεσμος Γονέων και Κηδεμόνων για την καταπολέμηση των ναρκωτικών και την πάταξη του εγκλήματος

Λεωφ. Συγγρού 65, τηλ. 92.15.435, 92.15.438.

9. Ελληνική Εταιρεία ενάντια στην εξάρτηση (4Ε)

Τροίας 44 και 3ης Σεπτεμβρίου 138, τηλ. 88.18.331 (Πρόληψη, ενημέρωση, ομιλίες, σεμινάρια).

10. Εθνικό Συμβούλιο κατά των Ναρκωτικών

Ακαδημίας 54 – 5ος όροφος, τηλ. 36.05.647 (Ενημέρωση, πρόληψη, έκδοση βιβλίων).

11. Μητρόπολη Δημητριάδος

τηλ. 0421-47.502-3 – Βόλος (Ενημέρωση, πρόληψη, έντυπα).

12. Σύλλογος Γονέων και Φίλων Θεραπευτικής Κοινότητας Ιθάκης

Εμμ. Μπενάκη 84 – Αθήνα, τηλ. 36.09.067 (Ενημέρωση, ομάδες γονέων, κοινωνική δραστηριοποίηση για υποστήριξη Θεραπευτικών Κοινοτήτων ΚΕ.Θ.Ε.Α.).

13. Ανώνυμοι Αλκοολικοί και Ανώνυμοι Εξαρτημένοι

Ερατοσθένους 13 – Αθήνα (Παγκράτι), τηλ. 70.11.977 (Ομάδες θεραπείας και υποστήριξης από πρώην αλκοολικούς και τοξικομανείς στα πλαίσια προγράμματος απεξάρτησης τοξικομανών και αλκοολικών του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθηνών).

14. Επιτροπή Ναρκωτικών, Θέματος 117 LIONS ΕΛΛΑΣ – ΚΥΠΡΟΣ

Φαναριωτών 23, 114 71 Αθήνα (Έντυπα ενημερωτικά, οικονομική στήριξη προγραμμάτων πρόληψης και θεραπείας).

15. ΚΕΣΑΝ (Κρήτη)

Μίνωος και Αρχαγγέλου, Θέρισος 213 04 – Ηράκλειο Κρήτης, τηλ. 081-253.190.

16. ΚΙΝΗΣΗ “ΠΡΟΤΑΣΗ” (Δήμος Πάτρας)

Αγίου Γεωργίου και Παντανάσσης, τηλ. 061-623.290.

17. Κέντρο Κοινωνικής Παρέμβασης

Ανδρούτσου 4, 174 55 Aλιμος, τηλ. 93.85.564.

18. Κέντρο Κοινωνικής Παρέμβασης και Ενημέρωσης

Ηρώων Πολυτεχνείου 2, 731 00 – Πολύκεντρο Χανίων.